بالابان یا چَرخ (چَرغ) یا صَقِر(نام علمی: Falco cherrug) از بزرگترین انواع شاهین و از محبوبترین پرندگان شکاری نزد بازداران میباشد که با توجه به کاهش بسیار سریع جمعیت آن در دهههای اخیر در معرض خطر انقراض قرار گرفتهاست.
بالابانهای مهاجر در مرداد و شهریورماه از کشورهای ترکمنستان و آذربایجان برای زمستانگذرانی به ایران میآیند.
ویژگیهای جسمی
بالابان، ۴۷ تا ۵۵ سانتیمتر طول و ۱۳۰۰ تا ۷۰۰ گرم وزن دارد. از دور شبیه لاچین، اما بزرگتر و سنگینتر، دیده میشود. از لاچین، به واسطه تارک سفید و گاهی پس سر نخودی، بدون رگهها و خالهای پهلوها، نوارهای کمتر مشخص زیر تنه، سبیل کوتاه و نوار پشت چشم کمرنگتر، متمایز میشود
بومشناسی
بدن بالابان با ترکیب شتاب سریع و مانورپذیری بالا برای شکار در نزدیکی سطح زمین در دشتهای باز تکامل یافتهاست. به همین جهت بیشتر در شکار جوندگان متوسط جثهٔ روزگرد به ویژه سنجاب زمینی مهارت دارد. در استپهای کمدرخت، کوهپایهها، کوهستانها و نواحی نیمهبیابانی به سر برده و در شکاف صخرهها یا روی درختان آشیانه میسازد و گاهی نیز از آشیانههای قدیمی پرندگان دیگر بهره برده و تولید مثل میکند. در برخی نواحی از جمله مناطق نزدیک به آب پرندگان طعمهٔ اصلی او میشوند. در سالهای اخیر در برخی نواحی اروپا کبوتر بهجای جوندگان طعمهٔ اصلی بالابان شدهاست.[۳]
در ماههای اردیبهشت تا تیر بین ۵ تا ۳ تخم میگذارد و ۳۰ تا ۲۸ روز روی تخمها میخوابد. جوچهها پس از ۴۵ تا ۴۰ روز به بلوغ میرسند.
وضعیت حفاظتی
جمعیت جهانی بالابان در سال ۱۹۹۰ حدود ۸٬۵۰۰ تا ۱۲٬۰۰۰ جفت و در سال ۲۰۰۳ حدود ۳٬۶۰۰ تا ۴٬۴۰۰ جفت برآورد میشد و با توجه به این کاهش سریع جمعیت در فهرست گونههای در معرض خطر انقراض اتحادیه بینالمللی حفاظت از محیط زیست قرار گرفتهاست. شدیدترین کاهش مربوط به آسیای میانه بهویژه قزاقستان و ازبکستان با حدود ۹۰٪ کاهش میشود. در مقابل جمعیت قابل ملاحظه و در حال افزایشی از بالابان در مجارستان زندگی میکند و چندین برنامه تکثیر در اسارت و رهاسازی این پرنده در آمریکا و کانادا در حال اجراست. مهمترین دلیل این کاهش جمعیت زندهگیری مداوم این پرنده از طبیعت برای استفاده در بازداری است. تخریب زیستگاهها و استفاده از مواد شیمیایی در کشاورزی از دیگر عوامل این وضعیت است.
تعداد بالابانهایی که هر سال برای بازداران خاورمیانه زندهگیری میشوند، ۴٬۰۰۰ بهله برای عربستان سعودی، ۱٬۰۰۰ بهله برای قطر و ۵۰۰ تا ۱٬۰۰۰ بهله برای هر یک از کشورهای کویت، بحرین و امارات برآورد میشود. با توجه به این که ۵٪ پرندگان قبل از تحویل میمیرند، تعداد بالابانهایی که هر سال برای تجارت شاهین شکار میشوند ۶٬۸۲۵ تا ۸٬۴۰۰ بالابان است. از این تعداد حدود ۷۷٪ مادههای جوان و ۱۹٪ مادههای بالغ هستند که این موضوع نابرابری جنسیتی شدیدی را در جمعیت وحشی ایجاد میکند. همچنین جفتگیری بالابانهای وحشی با بالابانهای دورگهای که فرار کرده یا در طبیعت رها میشوند، ممکن است سلامت ژنتیکی بالابانها را به خطر بیندازد.
منبع اطلاعاتی جوجه کشی در ایران :